Methodologie

  • Duurzaamheidsonderwerpen
  • Indicatoren en databronnen
  • Validiteit en betrouwbaarheid
  • Representativiteit
  • Toekomstige wijzigingen

    • Duurzaamheidsonderwerpen
    Het dashboard is bedoeld om inzichten te geven in de verduurzaming van het voedsel dat in Nederlandse supermarkten wordt verkocht. In deze versie van het dashboard is gekozen voor de volgende afbakening: (1) Er wordt alleen gekeken naar ecologische duurzaamheid (milieu-impact), en (2) er wordt vooral gekeken naar de duurzaamheid van het voedsel dat supermarkten verkopen. De duurzaamheid van de eigen operatie van supermarkten speelt een beperktere rol.
    In het dashboard ligt de nadruk op de duurzaamheid van de voedselproducten die door supermarkten worden aangeboden en verkocht. Met supermarkten worden de Nederlandse supermarktorganisaties bedoeld, op formule-niveau. Daarbij wordt gekeken naar de operaties in Nederland. Zie verder onder Representativiteit welke supermarkten in dit dashboard zijn opgenomen.

    De keuze voor de verschillende onderwerpen is ingegeven door enerzijds de indelingen die bijvoorbeeld in (Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)(externe link)) en milieuverslaglegging door bedrijven worden gemaakt en anderzijds door het belang van verschillende onderwerpen voor de (ecologische) duurzaamheid van voedselproducten in de Nederlandse food retail. Het is belangrijk om op te merken dat in dit dashboard slechts een selectie van relevante onderwerpen is meegenomen. Voor elke nieuwe publicatie wordt onderzocht of en op welke manier andere onderwerpen kunnen worden toegevoegd en/of bestaande onderwerpen en indicatoren verder kunnen worden ontwikkeld.

    Tabel 1 Beschrijving van de onderwerpen

    Onderwerpen in dashboard Beschrijving en voorbeelden
    Klimaat De EU en de lidstaten streven ernaar om in 2050 volledig klimaatneutraal te worden. Beperking van klimaatverandering en aanpassing aan klimaatverandering zijn daarom belangrijke aspecten van duurzaamheid waarop bedrijven worden aangesproken.
    Water Watergebruik is voor de voedselvoorziening een belangrijk onderwerp. In sommige productieketens voor voedsel wordt veel water gebruikt en supermarkten worden erop aangesproken om in overleg met leveranciers het waterverbruik zoveel mogelijk te beperken. Goed beheer van de mariene hulpbronnen is ook een belangrijk onderwerp.
    Hulpbronnen en circulaire economie Uitputting van natuurlijke hulpbronnen is een belangrijk risico voor de duurzaamheid van onze samenleving. In een circulaire economie worden hulpbronnen niet verspild maar zoveel mogelijk hergebruikt. Voor voedselproductie en -distributie gaat het hierbij bijvoorbeeld om voedselverspilling en ook om het gebruik van (niet herbruikbare) verpakkingen.
    Verontreiniging (lucht, bodem, water) De kwaliteit van de natuurlijke ecosystemen wordt ook bedreigd door vervuiling van lucht, bodem, en water. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de uitstoot van fijnstof, stikstof, zwaveloxiden, en fosfaten en nitraten.
    Biodiversiteit en ecosystemen Voedselproductie heeft vrijwel per definitie ook impact op biodiversiteit en ecosystemen. Door landgebruik en ook door bijvoorbeeld het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kan de biodiversiteit worden aangetast. Ontbossing en landconversie door voedselproductie is een belangrijk aandachtspunt in met name de productie van soja en palmolie.
    Keurmerken Duurzaamheidskeurmerken worden gebruikt om de duurzaamheid van producten aan te tonen. Topkeurmerken zijn keurmerken die door Milieu Centraal zijn beoordeeld en moeten voldoen aan criteria van transparantie en betrouwbaarheid Topkeurmerken, Milieu centraal(externe link). In veel gevallen ontbreken monitorgegevens over de duurzaamheid van voedselproducten. Echter, onafhankelijke keurmerken kunnen wel enig inzicht geven in verduurzaming.
    Eiwittransitie Een belangrijk speerpunt van de overheid voor de verduurzaming van de voedselconsumptie in Nederland is de eiwittransitie naar meer plantaardige en minder dierlijke eiwitconsumptie om de milieu impact van de Nederlandse consumptie te verlagen.

    Indicatoren en databronnen
    Voor de verschillende onderwerpen zijn een aantal indicatoren gekozen. De databeschikbaarheid is vooralsnog een belangrijk criterium voor het wel of niet opnemen van een indicator en onderwerp in het dashboard. In onderstaande tabel staan de indicatoren per onderwerp.

    Bij Hulpbronnen en circulaire economie is vooralsnog gekozen om verpakkingen niet in dit dashboard op te nemen omdat dit niet valt onder de beleidsverantwoordelijkheid van het ministerie van LVVN. Over de keuze van de indicatoren heeft overleg plaatsgevonden tussen Wageningen Social & Economic Research, de betrokken supermarkten, Questionmark en het Ministerie van LVVN.

    Tabel 2 Beschrijving van de indicatoren

    Onderwerp Indicatoren Sub-indicatoren Eenheden Bronnen
    Klimaat Broeikasgasemissies Het totaal van scope 1, 2, 3 emissies voor de gehele Nederlandse supermarktorganisatie kton CO2 equivalenten Data van supermarkten
    Het totaal van scope 1, 2, 3 emissies voor alle huismerkproducten voor de gehele Nederlandse supermarktorganisatie kton CO2 equivalenten Data van supermarkten
    Het totaal van scope 1, 2, 3 emissies voor alle huismerkproducten voor de gehele Nederlandse supermarktorganisatie kton CO2 equivalenten, per miljoen euro netto omzet Data van supermarkten
    Berekeningsmethode scope 2 emissies Beschrijving berekeningsmethode Data van supermarkten
    Berekeningsmethode scope 3 emissies Beschrijving berekeningsmethode Data van supermarkten
    Aanvullende scope 3 categorieën opgenomen in berekening Ja, beschrijving van de categorieën/ Nee Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 1 en 2, in percentage 0-100% Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 1 en 2, jaartal doelstelling Jaartal Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 1 en 2, basisjaar Jaartal Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 1 en 2, voortgang in percentage 0-100% Data van supermarkten
    Jaartal netto nul doelstelling scope 1 en 2 Jaartal Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3, in percentage 0-100% Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3, jaartal doelstelling Jaartal Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3, basisjaar Jaartal Data van supermarkten
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3, voortgang in percentage 0-100% Data van supermarkten
    Jaartal netto nul doelstelling scope 3 Jaartal Data van supermarkten
    Doelstellingen gevalideerd door SBTi Ja/Nee Data van supermarkten
    Transport Transportmethode onbewerkte en minimaal bewerkte groenten en fruit, wegtransport % van verkocht volume Data van supermarkten
    Transportmethode onbewerkte en minimaal bewerkte groenten en fruit, water + wegtransport % van verkocht volume Data van supermarkten
    Transport Transportmethode onbewerkte en minimaal bewerkte groenten en fruit, lucht + wegtransport % van verkocht volume Data van supermarkten
    Water Nog niet in dashboard
    Hulpbronnen en circulaire economie Voedselverspilling in supermarkten Voedselverspilling in Nederlandse supermarkten, totaal % van ingekocht volume Stichting Samen tegen Voedselverspilling; Monitor Voedselverspilling
    Voedselverspilling per supermarktorganisatie als het volume van ingekochte producten die uiteindelijk niet bij de consument of als veevoer terechtkomt % van ingekocht volume Data van supermarkten + check met STV
    Voedsel bestemd voor veevoer per supermarkt- organisatie als het volume van ingekochte producten dat uiteindelijk de bestemming veevoer krijgt % van ingekocht volume Data van supermarkten + check met STV
    Verontreiniging (lucht, bodem, water) Nog niet in dashboard
    Biodiversiteit en ecosystemen Ontbossing soja Inkoopeisen ontbossings- en conversievrijbeleid aan niet-huismerkleveranciers soja Ja + toelichting / Nee Data van supermarkten
    Monitoring niet- huismerkleveranciers op ontbossing- en conversievrij beleid soja Ja + toelichting / Nee Data van supermarkten
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit midden en/of laag-risicolanden gecertificeerd tegen acceptabele standaarden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden gecertificeerd tegen acceptabele standaarden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel Segregated/ Identity Preserved gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel Mass Balance / Country Material Balance gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel Credits / Book & Claim gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden % ingekocht volume Data van supermarkten
    Ontbossing palmolie Inkoopeisen t.a.v. ontbossings- en conversievrijbeleid aan niet-huismerkleveranciers palmolie Ja + toelichting / Nee Data van supermarkten
    Monitoring niet- huismerkleveranciers op ontbossing- en conversievrij beleid soja Ja + toelichting / Nee Data van supermarkten
    Aandeel Segregated/ Identity Preserved palmolie % Ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel Mass Balance palmolie % Ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel Credits / Book & Claim palmolie % Ingekocht volume Data van supermarkten
    Aandeel niet gecertificeerde palmolie % Ingekocht volume Data van supermarkten
    Keurmerken Omzet producten met Topkeurmerken Omzet producten met ‘on-pack’ Topkeurmerken, totaal alle supermarkten % van totale voedselomzet Monitor Duurzaam Voedsel
    Omzet producten met on-pack Topkeurmerken, per supermarkt % van totale voedselomzet Data van supermarkten
    Omzet huismerkproducten met Topkeurmerken, per supermarkt % van huismerk voedselomzet Data van supermarkten
    Visproducten die rood/oranje scoren op de Viswijzer in assortiment Ja + toelichting welke vissoorten /Nee Data van supermarkten
    Omzet biologische producten Omzet biologische producten, totaal alle supermarkten % van totale voedselomzet Monitor Duurzaam Voedsel
    Omzet biologische producten, per supermarkt % van totale voedselomzet Data van supermarkten
    Omzet biologische huismerkproducten, per supermarkt % van huismerk voedselomzet Data van supermarkten
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten Ja / Nee en zo ja, % omzetaandeel van doelstelling Data van supermarkten
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, assortiment Totaal assortiment of huismerkassortiment Data van supermarkten
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, productcategorie Productcategorie Data van supermarkten
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, jaartal doelstelling Jaartal Data van supermarkten
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, voortgang % omzetaandeel Data van supermarkten
    Eiwittransitie Verkoop dierlijke en plantaardige eiwitten Marktaandeel plantaardige eiwitten Verkocht volume van plantaardige eiwitproducten in % van verkocht volume alle eiwitproducten Data van supermarkten, publicatie Eiweet
    Eiweetmethode toegepast Ja / Nee Data van supermarkten, publicatie Eiweet
    Doelstelling 2030: marktaandeel eiwitverhouding dierlijke vs. plantaardige eiwitten 0-100% Data van supermarkten, publicatie Eiweet

    De belangrijkste databronnen voor het dashboard zijn de data die direct van de betrokken supermarkten is verkregen (Data van supermarkten), gegevens uit de Monitor Duurzaam Voedsel(externe link) (Logatcheva, 2025), de Monitor Voedselverspilling(externe link) van de Stichting Samen Tegen Voedselverspilling en de publicatie Eiweet -Landelijke supermarktverhouding 2024(externe link).

    In deze versie van het dashboard kijken we naar inkoop en verkopen als facetten in het foodretail proces. Duurzame inkoop beschrijft een aantal eisen die supermarkten stellen aan leveranciers, terwijl verkopen de feitelijke verkopen betreffen. In de lijst van indicatoren zijn eisen op het gebied van ontbossing een voorbeeld van een indicator over duurzame inkoop. Marktaandelen van de verschillende keurmerken en verkopen van producten met plantaardige eiwitten in percentage van het totale aantal eiwitproducten zijn voorbeelden van prestatie indicatoren die te maken hebben met verkoop. De fysieke en online voedselomgeving als facet in het foodretail proces waarmee supermarkten invloed kunnen uitoefenen op het aankoopgedrag van de consument is in deze versie van het dashboard niet meegenomen.

    Validiteit en betrouwbaarheid

    In deze paragraaf wordt beschreven in hoeverre de gegevens in het dashboard een valide beeld geven van hetgeen we willen beschrijven (validiteit) en hoe betrouwbaar de gegevens zijn (betrouwbaarheid). Onder validiteit wordt verstaan de mate waarin de indicatoren daadwerkelijk meten wat we willen weten. Afwijkingen in definities kunnen bijvoorbeeld de validiteit van een indicator verlagen. Betrouwbaarheid gaat over onzekerheid in de data en of de uitkomsten in een vergelijkbaar onderzoek hetzelfde zouden zijn. In gegevensverzamelingen waarin kleinere steekproeven en veel aannames worden gebruikt wordt de betrouwbaarheid van de data doorgaans lager.

    De validiteit van de data in dit dashboard is ingeschat aan de hand van de eenduidigheid van de definities van de indicatoren zoals die in de verschillende bronnen zijn gebruikt. Daarbij zijn input van de supermarkten en expertkennis van de onderzoekers van Wageningen Social & Economic Research gebruikt. Van veel gegevens in dit dashboard is het lastig om de betrouwbaarheid exact te meten. Er is een inschatting gemaakt op basis van de aard van de gebruikte bronnen en de mate waarin gevalideerd onderzoek ten grondslag ligt aan de gegevens.

    Tabel 3 Validiteit en betrouwbaarheid van de indicatoren

    Onderwerp Indicatoren Sub-indicatoren Validiteit Betrouwbaarheid
    Klimaat Broeikasgasemissies Scope 1, 2, 3 emissies in CO2 equivalenten, uitstoot Beperkt, enkele verschillen in definities en afbakeningen. Lidl rapporteert over een gebroken boekjaar Beperkt, schattingen door supermarkten zijn niet extern gecontroleerd
    Scope 3 CO2 equivalenten emissies, per mln euro netto omzet Beperkt, enkele verschillen in definities en afbakeningen. Lidl rapporteert over een gebroken boekjaar Beperkt, schattingen door supermarkten zijn niet extern gecontroleerd
    Berekeningsmethode scope 2 en scope 3 emissies Goed, keuze voor verschillende opties Goed, voor supermarktorganisaties die zijn aangesloten bij SBTi geldt dat de onderliggende methodiek wordt beoordeeld
    Berekeningsmethode scope 3 emissies Goed, keuze voor verschillende opties Goed, voor supermarktorganisaties die zijn aangesloten bij SBTi geldt dat de onderliggende methodiek wordt beoordeeld
    Aanvullende scope 3 categorieën opgenomen in berekening Goed, categorieën worden expliciet benoemd Goed, voor supermarktorganisaties die zijn aangesloten bij SBTi geldt dat er wordt geïdentificeerd welke scope 3-categorieen zijn opgenomen
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 1 en 2 Goed Goed, voor supermarktorganisaties die aangesloten zijn bij SBTi kan dit worden gecontroleerd
    Jaartal netto nul doelstelling scope 1 en 2 Goed Goed, voor supermarktorganisaties die aangesloten zijn bij SBTi kan dit worden gecontroleerd
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3 Goed Goed, voor supermarktorganisaties die aangesloten zijn bij SBTi kan dit worden gecontroleerd
    Tussentijdse reductiedoelstelling scope 3, voortgang Goed Goed, voor supermarktorganisaties die aangesloten zijn bij SBTi kan dit worden gecontroleerd
    Netto nul doelstelling Goed Goed, voor supermarktorganisaties die aangesloten zijn bij SBTi kan dit worden gecontroleerd
    Doelstellingen gevalideerd door SBTi Goed Goed, controle via SBTi
    Luchtvervoer Transportmethode groenten en fruit Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage. Voor een aantal supermarkten is dit eerder door externe partijen onderzocht en door supermarkten bevestigd
    Water Nog niet in dashboard
    Hulpbronnen en circulaire economie Voedselverspilling in supermarkten Voedselverspilling in Nederlandse supermarkten, totaal Goed, gebaseerd op de EU definitie Goed, gebaseerd op gevalideerde methode
    Voedselverspilling per supermarktorganisatie Goed, gebaseerd op de EU definitie Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage supermarkten, maar wel in overeenstemming met data die aangeleverd wordt ten behoeve van Monitor Voedselverspilling
    Voedsel bestemd voor veevoer Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage. Voor een aantal supermarkten in overeenstemming met data die aangeleverd wordt ten behoeve van Monitor Voedselverspilling
    Verontreiniging (lucht, bodem, water) Nog niet in dashboard
    Biodiversiteit en ecosystemen Ontbossing soja Ontbossings- en conversievrije inkoopeisen aan niet-huismerkleveranciers voor soja Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage. Voor een aantal supermarkten is dit eerder door externe partijen onderzocht en door supermarkten bevestigd
    Monitoring niet-huismerkleveranciers op ontbossing- en conversievrijbeleid voor soja Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit midden en/of laag-risicolanden gecertificeerd tegen acceptabele standaarden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden gecertificeerd tegen acceptabele standaarden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Segregated/ Identity Preserved gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Mass Balance / Country Material Balance gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Credits / Book & Claim gecertificeerd soja in huismerkvoedselproducten uit hoog-risicolanden Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Ontbossing palmolie Ontbossingsvrij- en conversievrij beleid voor palmolie aan niet-huismerkleveranciers Goed Goed, dit is na te gaan in de inkoopvoorwaarden
    Monitoring niet-huismerkleveranciers op ontbossing- en conversievrijbeleid voor palmolie Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Segregated/ Identity Preserved palmolie Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Mass Balance palmolie Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel Credits / Book & Claim palmolie Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Aandeel niet gecertificeerde palmolie Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Keurmerken Omzet producten met Topkeurmerken Omzet producten met Topkeurmerken, totaal alle supermarkten in Nederland Goed Goed, gebaseerd op data CBS en Wageningen Social & Economic Research
    Omzet producten met Topkeurmerken, per supermarkt, in % voedselomzet Redelijk, enkele verschillen in definities tussen supermarkten Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage en soms met schattingen en aannames
    Omzet producten met Topkeurmerken, per supermarkt, in % huismerkenomzet Redelijk, enkele verschillen in definities tussen supermarkten Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage en soms met schattingen en aannames
    Visproducten die rood/oranje scoren op de Viswijzer in assortiment Goed Redelijk, gebaseerd op zelfrapportage
    Omzet biologische producten Omzet biologische producten, totaal alle supermarkten Goed Goed, gebaseerd op data CBS en Wageningen Social & Economic Research
    Omzet biologische producten, per supermarkt, in % voedselomzet Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Omzet biologische producten, per supermarkt, in % huismerkvoedselomzet Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, assortiment Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, productcategorie Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, jaartal doelstelling Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Doelstelling omzetaandeel biologische producten, voortgang Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage
    Eiwittransitie Verkoop dierlijke en plantaardige eiwitten Marktaandeel plantaardige eiwitten Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage en Eiweet publicatie
    Eiweetmethode toegepast Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage, check met Eiweet / ProVeg
    Doelstelling plantaardige eiwitten voor 2030 Goed Goed, gebaseerd op zelfrapportage en Eiweet publicatie

    Representativiteit
    In het dashboard zitten zowel geaggregeerde gegevens over het supermarktkanaal (zoals voor de aandelen van de verschillende keurmerken in de omzet vanuit de Monitor Duurzaam Voedsel) en gegevens van individuele supermarkten. Per bron en indicator zijn de steekproeven en representativiteit derhalve verschillend.

    In deze versie van het dashboard zijn gegevens opgenomen van de volgende Nederlandse supermarktketens: Albert Heijn, ALDI, Boon, DekaMarkt, Dirk, Ekoplaza, Hoogvliet, Jumbo, Lidl, Nettorama, Odin, Picnic, PLUS, SPAR en Vomar. Poiesz heeft geen data aangeleverd. Samen hebben de supermarkten in het dashboard bijna de hele Nederlandse markt in handen. Naast deze supermarkten zijn er een aantal zelfstandige supermarktbedrijven met ieder een (zeer) beperkt marktaandeel. Deze bedrijven zijn niet opgenomen in het dashboard en het is onbekend welke duurzaamheidsstrategieën deze bedrijven hanteren. In het dashboard is het totaal aan gegevens per supermarkt alleen representatief voor de getoonde supermarkten.

    Uit de resultaten blijkt dat niet voor alle indicatoren van de getoonde supermarkten informatie beschikbaar is, en dat de prestaties van deze supermarkten onderling sterk kunnen verschillen. Dit geeft aan dat de prestaties van de niet opgenomen supermarktbedrijven niet hetzelfde hoeven te zijn als die van de supermarkten die in het dashboard worden weergegeven. Hierdoor kunnen er alleen uitspraken worden gedaan over het grootste deel van het supermarktkanaal en niet over het niet meegenomen deel.

    Toekomstige wijzigingen
    Het dashboard wordt in de toekomst verder uitgebreid met nieuwe informatie. Dit vindt plaats in overleg met supermarkten, het Ministerie van LVVN, andere ministeries, en maatschappelijke organisaties. Mogelijk zullen wijzigingen plaatsvinden in de weergegeven set indicatoren. Op dit moment wordt gewerkt aan het harmoniseren van de definities en dataverzameling die verschillende supermarkten gebruiken voor het meten van indicatoren. Ook breiden supermarkten zelf hun duurzaamheidsverslaglegging steeds verder uit, bijvoorbeeld om aan te sluiten bij eisen op het gebied van CSRD en EUDR.